Number Symbolism in Müstakim Mustafa Niyâzî’s Work Named Sohbetü’l-Gâye

İnsanoğlu ilkçağlardan itibaren yaşamına dair pek çok şeyi sayma ve hesap etme isteği duymuş, bunun neticesinde de hayatında var olan nesnelere, kavramlara kelimelere çeşitli anlamlar vererek onlara bazı simgesel değerler yüklemiştir. Sayılara yüklenen bu farklı manalar da sayı sembolizminin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Türklerin İslamiyet’ten önceki inanış ritüellerinde sembolizmi İslamiyet’in kabulünden sonra şekillerde varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Masal, destan halk anlatılarında görülen simgeciliği zamanla felsefî metinlerde kullanılmaya başlanmıştır. İbn Arabî ile sistemleştirilen harf sonraki dönemlerde sadece değil tasavvufî edebî hissettirmiştir. Manzum-mensur birçok eserde kullanımına örnekler bulunmaktadır. 18.yüzyılda Müstakim Mustafa Niyâzî tarafından kaleme alınmış Sohbetü’l-Gâye eserlerden birisidir. Eser, anlatımında sembolik ifadelerin kullanıldığı bir metindir. Eserin tamamında anlatılanların 7, 14 28 gibi yedi yedinin katlarına denk gelecek şekilde belli sayılara dayandırılarak izah edilmeye çalışıldığı görülmektedir. Vahdet-i vücûd düşüncesini yansıtan eserde, iç içe girmiş tasavvuf ıstılâhı kainatın yaratılışından mevsimlerin oluşumuna, gün, hafta, ay sene hesabından insanda olduğu ifade edilen latîfelere, Fâtiha sûresinin ayetinden kurra-i seb‘aya, Allah’ın sübûtî selbî sıfatlarından Arap alfabesindeki sayısına sûfînin çıktığı seyr ü süluk yolculuğuna kadar anlatılan şeyde edilenler uygun açıklanmaya çalışılmış hep sayıların izi sürülmüştür. Bu çalışmada, vurgulanan sayılar üzerinden düşünce sistemlerinde nasıl değerlendirildiği ele Sohbetü’l-Gâye’deki örneklerle çalışılmıştır.